Categories PHP-MySQL Vietnamese names

Các mảng PHP cơ bản cho nguyên âm và phụ âm trong tiếng Việt (v1.2)

Khi tôi định viết lại các hàm tách từ tiếng Việt dính trong tên người (ví dụ nguyễn đứcanh), và hàm sửa thả dấu tiếng Việt trong tên người (ví dụ ngũyên đức anh), tôi bỗng nhận ra sự thiếu các mảng tiêu chuẩn phản ánh các đặc điểm của chữ viết tiếng Việt làm cho kết quả giảm độ chính xác.

Vậy nên hôm nay tôi sẽ cập nhật các mảng này, chủ yếu là nhờ tìm hiểu thêm một số kiến thức căn bản về nguyên âm và phụ âm trong tiếng Việt.

(PS: vì kiến thức ngôn ngữ còn hạn chế nên nếu phát hiện sai sót nào trong hàm, rất vui lòng được các bạn đóng góp ý kiến.)

Tôi sử dụng tiền tố vna cho các mảng như vậy, viết tắt của từ vietnamese array.

Các ký tự trong mảng đều sử dụng mã hóa hex phổ thông.

Các function trong file dưới đây là độc lập, nó không cần require đến file .php khác để hoạt động.

Mã tổng hợp (bên dưới mã tổng hợp sẽ giải thích thêm về từng phần):

<?php

/* 
 * PHP array Vietnamese vowels and consonants v1.2
 * MIT License
 * Nguyen Duc Anh - freehost.page
 */



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
//////////////////////////////////////////



// lett viết tắt của letters nghĩa là các chữ cái
function vna_all_lett() { // mảng chữ cái tiếng Việt, gồm 29 chữ cái
    $letters = array("a","ă","â","b","c","d","đ","e","ê","g","h","i","k","l","m","n","o","ô","ơ","p","q","r","s","t","u","ư","v","x","y");

return $letters;    
}



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
//////////////////////////////////////////



// mã hóa hex của dấu tiếng Việt, thanh bằng không có dấu
function vna_hex_timbre(){
    $timbre = array("cc81","cc80","cc89","cc83","cca3"); // sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng

return $timbre;    
}

// cc81: sắc

// cc80: huyền

// cc89: hỏi

// cc83: ngã

// cca3: nặng



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
//////////////////////////////////////////



// vowel nghĩa là nguyên âm
function vna_vowel_lett() { // mảng nguyên âm đơn tiếng Việt, mã hóa phổ thông, không kèm dấu, 12 nguyên âm đơn
    $sv = array("a","ă","â","e","ê","i","o","ô","ơ","u","ư","y");
    
return $sv;
}



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
//////////////////////////////////////////



// diphthongs nghĩa là nguyên âm đôi
function vna_diphthongs() { //nguyên âm đôi tiếng Việt, không kèm dấu, 32 nguyên âm đôi
    $diphthongs = array("ai", "ao", "au", "âu", "ay", "ây", "eo", "êu", "ia", "iê", "yê", "iu", "oa", "oă", "oe", "oi", "ôi", "ơi", "oo", "ôô", "ua", "uă", "uâ", "ưa", "uê", "ui", "ưi", "uo", "uô", "uơ", "ươ", "ưu", "uy"); 

return $diphthongs;    
}



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/////////////////////////////////////////



// triphthongs nghĩa là nguyên âm ba
function vna_triphthongs() { //nguyên âm ba tiếng Việt, không kèm dấu, 14 nguyên âm ba
    $triphthongs = array("iêu", "yêu", "oai", "oao", "oay", "oeo", "uây", "uôi", "ươi", "ươu", "uya", "uyu", "uyê", "uao");
    
return $triphthongs;     
}



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////



// 26 phụ âm được phép đứng đầu từ
function vna_first_csnt() { // phụ âm đầu được phép trong tiếng Việt, gồm 26 phụ âm đầu
    $vfc = array("b","c","ch","d","đ","g","gh","gi","h","k","kh","l","m","n","nh","ng","ngh","ph","qu","r","s","t","th","tr","v","x");

return $vfc;   
}

// 15 phụ âm đơn được phép đứng đầu từ
function vna_first_csnt1() {
    $vfc = array("b","c","d","đ","g","h","k","l","m","n","r","s","t","v","x");

return $vfc;   
}

// 10 phụ âm đôi được phép đứng đầu từ
function vna_first_csnt2() { 
    $vfc = array("ch","gh","gi","kh","nh","ng","ph","qu","th","tr");

return $vfc;   
}

// 1 phụ âm ba được phép đứng đầu từ
function vna_first_csnt3() { 
    $vfc = array("ngh");

return $vfc;   
}

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////



// 8 phụ âm được phép đứng cuối từ, không có phụ âm cuối nào có hơn 2 ký tự
function vna_last_csnt() { // phụ âm cuối được phép trong tiếng Việt, gồm 8 phụ âm, mã hóa hex phổ thông
    $vlc = array("c","ch","m","n","nh","ng","p","t");

return $vlc;    
}

// 5 phụ âm đơn được phép đứng cuối từ
function vna_last_csnt1() { 
    $vlc = array("c","m","n","p","t");

return $vlc;    
}

// 3 phụ âm đôi được phép đứng cuối từ
function vna_last_csnt2() { 
    $vlc = array("ch","nh","ng");

return $vlc;    
}


////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////



// 6 nguyên âm bắt bắt buộc phải có phụ âm cuối
function vna_final_csnt_req() { // những nguyên âm bắt buộc phải có phụ âm cuối, không được phép là nguyên âm
    $fcr = array("ă","oă","oo","ôô","uă","uyê");
    
return $fcr;     
}

// 1 nguyên âm đơn bắt bắt buộc phải có phụ âm cuối
function vna_final_csnt_req1() { 
    $fcr = array("ă");
    
return $fcr;     
}

// 4 nguyên âm đôi bắt bắt buộc phải có phụ âm cuối
function vna_final_csnt_req2() { 
    $fcr = array("oă","oo","ôô","uă");
    
return $fcr;     
}

// 1 nguyên âm ba bắt bắt buộc phải có phụ âm cuối
function vna_final_csnt_req3() {
    $fcr = array("uyê");
    
return $fcr;     
}


////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
//////////////////////////////////////////



// 6 nguyên âm bắt buộc phải có âm cuối
function vna_final_voc_req() { // những nguyên âm cần có âm cuối và có thể là nguyên âm hoặc phụ âm đều được
    $fvr = array("â","iê","uâ","uô","ươ","yê");

return $fvr;    
}

// 1 nguyên âm đơn bắt buộc phải có âm cuối
function vna_final_voc_req1() { 
    $fvr = array("â");

return $fvr;    
}

// 5 nguyên âm đôi bắt buộc phải có âm cuối
function vna_final_voc_req2() {
    $fvr = array("iê","uâ","uô","ươ","yê");

return $fvr;    
}

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////



// 29 nguyên âm đôi và ba không được phép có âm cuối
// gồm 16 nguyên âm đôi và 13 nguyên âm ba
function vna_no_sound_end() { // những nguyên âm không được phép có âm cuối, dù âm cuối là nguyên âm hay phụ âm
    $nse = array("ai","ao","au","âu","eo","êu","ia","iu","oi","ôi","ơi","ưa","ui","ưi","ưu","uơ","iêu","yêu","oai","oao","oay","oeo","uai","uây","uôi","ươi","ươu","uya","uyu");                    

return $nse;    
}

function vna_no_sound_end2() { // 16 nguyên âm đôi không được phép có âm cuối, dù âm cuối là nguyên âm hay phụ âm
    $nse = array("ai","ao","au","âu","eo","êu","ia","iu","oi","ôi","ơi","ưa","ui","ưi","ưu","uơ");                    

return $nse;    
}

function vna_no_sound_end3() { // 13 nguyên âm ba không được phép có âm cuối, dù âm cuối là nguyên âm hay phụ âm
    $nse = array("iêu","yêu","oai","oao","oay","oeo","uai","uây","uôi","ươi","ươu","uya","uyu");

return $nse;    
}

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////



// 60 nguyên âm có dấu đi kèm
function vna_acc_char_array() { // mảng nguyên âm đơn có dấu, mã hóa hex phổ thông, gồm 60 ký tự
    $acc = array("á","à","ả","ã","ạ","ắ","ằ","ẳ","ẵ","ặ","ấ","ầ","ẩ","ẫ","ậ","é","è","ẻ","ẽ","ẹ","ế","ề","ể","ễ","ệ","ó","ò","ỏ","õ","ọ","ố","ồ","ổ","ỗ","ộ","ờ","ớ","ở","ỡ","ợ","ú","ù","ủ","ũ","ụ","ứ","ừ","ử","ữ","ự","ý","ỳ","ỷ","ỹ","ỵ","í","ì","ỉ","ĩ","ị");

return $acc;
}



////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
// các ký tự viết HOA từ tiếng Việt, bao gồm cả có dấu và không dấu
function vn_upp_letters() {
    $upp = array("A","Á","À","Ả","Ã","Ạ","Ă","Ắ","Ằ","Ẳ","Ẵ","Ặ","Â","Ấ","Ầ","Ẩ","Ẫ","Ậ","E","É","È","Ẻ","Ẽ","Ẹ","Ê","Ế","Ề","Ể","Ễ","Ệ","O","Ó","Ò","Ỏ","Õ","Ọ","Ô","Ố","Ồ","Ổ","Ỗ","Ộ","Ơ","Ờ","Ớ","Ở","Ỡ","Ợ","U","Ú","Ù","Ủ","Ũ","Ụ","Ư","Ứ","Ừ","Ử","Ữ","Ự","Y","Ý","Ỳ","Ỷ","Ỹ","Ỵ","I","Í","Ì","Ỉ","Ĩ","Ị","Đ","B","C","D","G","H","K","L","M","N","P","Q","R","S","T","V","X");

return $upp;    
}

/////////////////////////////////////////////////////////////////////// End code

1. Bảng chữ cái tiếng Việt

Gồm 29 chữ cái. Là các ký tự tạo thành từ đơn, từ kép và rồi tạo thành câu trong tiếng Việt

// lett viết tắt của lettera nghĩa là các chữ cái
function vna_all_lett() { // mảng chữ cái tiếng Việt, gồm 29 chữ cái
    $letters = array("a","ă","â","b","c","d","đ","e","ê","g","h","i","k","l","m","n","o","ô","ơ","p","q","r","s","t","u","ư","v","x","y");

return $letters;    
}

Các chữ cái mà tiếng Việt có, trong khi tiếng Anh (một ngôn ngữ được trộn khá nhiều trong thể loại báo chí, và văn bản nói chung ngày nay) là: ă, â, đ, ơ, ô, ư.

Các chữ cái là tiếng Anh có, trong khi tiếng Việt không có là: f, j, w, z.

Các ký tự kết hợp với 6 dấu thanh trong tiếng Việt là: bằng (thể hiện trên văn bản là không dấu), sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng.

Dấu thanh được nhận xét là một trong những đặc trưng rất khác biệt trong âm và phát âm của tiếng Việt so với các ngôn ngữ khác.

Sử dụng các hàm có sẵn của PHP chúng ta sẽ không tách dấu ra được, mà cần thao tác thêm. Cụ thể chúng ta cần phải chuyển nó về dạng mã hex không phổ thông, và lấy dấu của nó dựa vào các mã dấu hex tương ứng. Dưới đây là mảng hex dấu:

function vna_hex_timbre(){
    $timbre = array("cc81","cc80","cc89","cc83","cca3"); // mã hóa hex của dấu tiếng Việt

return $timbre;    
}

// cc81: sắc

// cc80: huyền

// cc89: hỏi

// cc83: ngã

// cca3: nặng

2. Mảng các nguyên âm đơn tiếng Việt

Gồm 12 nguyên âm (về mặt chữ viết), và 11 nguyên âm về mặt ngữ âm (do i và y phát âm giống nhau).

Nguyên âm là những âm mà khi chúng ta phát âm, luồng gió đi từ thanh quản không bị cản trở bởi lưỡi, răng, môi. Hai môi không chạm nhau khi chúng ta phát âm nguyên âm

// vowel nghĩa là nguyên âm
function vna_vowel_lett() { // mảng nguyên âm đơn tiếng Việt, mã hóa phổ thông, không kèm dấu, 12 nguyên âm đơn
    $sv = array("a","ă","â","e","ê","i","o","ô","ơ","u","ư","y");
    
return $sv;
}

3. Mảng các nguyên âm đôi tiếng Việt

function vna_diphthongs() { //nguyên âm đôi tiếng Việt, không kèm dấu, 32 nguyên âm đôi
    $diphthongs = array("ai", "ao", "au", "âu", "ay", "ây", "eo", "êu", "ia", "iê", "yê", "iu", "oa", "oă", "oe", "oi", "ôi", "ơi", "oo", "ôô", "ua", "uă", "uâ", "ưa", "uê", "ui", "ưi", "uo", "uô", "uơ", "ươ", "ưu", "uy"); 

return $diphthongs;    
}

4. Mảng các nguyên âm ba tiếng Việt

Gồm 14 nguyên âm ba.

function vna_triphthongs() { //nguyên âm ba tiếng Việt, không kèm dấu, 14 nguyên âm ba
    $triphthongs = array("iêu", "yêu", "oai", "oao", "oay", "oeo", "uao", "uây", "uôi", "ươi", "ươu", "uya", "uyê", "uyu");
    
return $triphthongs;     
}

5. Phụ âm đầu tiếng Việt

Dưới đây là mảng gồm 26 phụ âm đầu tiếng Việt, tức là những âm ở vị trí đầu, trong đó trên văn bản có 15 âm được thể hiện bằng một chữ cái và 11 âm được thể hiện bằng hai chữ cái.

function vna_first_csnt() { // phụ âm đầu được phép trong tiếng Việt, gồm 25 phụ âm đầu
    $vfc = array("b","c","ch","d","đ","g","gh","gi","h","k","kh","l","m","n","nh","ng","ngh","ph","qu","r","s","t","th","tr","v","x");

return $vfc;   
}

Riêng p và q không thể đứng một mình mà phải đi kèm tương ứng với h để tạo thành phụ âm ph và u để tạo thành phụ âm qu.


6. Phụ âm cuối tiếng Việt

Dưới đây là mảng gồm 8 phụ âm cuối tiếng Việt, tức là những âm nằm ở vị trí cuối, trong đó có 3 phụ âm trên văn bản được thể hiện bằng hai chữ cái và 5 phụ âm trên văn bản được thể hiện bằng một chữ cái.

function vna_last_csnt() { // phụ âm cuối được phép trong tiếng Việt, mã hóa hex phổ thông
    $vlc = array("c","ch","m","n","nh","ng","p","t");

return $vlc;    
}

7. Những nguyên âm bắt buộc phải có phụ âm cuối, không được phép là nguyên âm

Có 6 nguyên âm bắt buộc phải có âm cuối là phụ âm.

function vna_final_csnt_req() { // những nguyên âm bắt buộc phải có phụ âm cuối, không được phép là nguyên âm
    $fcr = array("ă","oă","oo","ôô","uă","uyê");
    
return $fcr;     
}

8. Những nguyên âm phải có âm cuối đi kèm có có thể là cả nguyên âm hoặc phụ âm

Có 6 nguyên âm bắt buộc phải có âm cuối, âm cuối có thể là nguyên âm hoặc phụ âm.

function vna_final_voc_req() { // những nguyên âm phải có âm cuối đi kèm và có thể là cả nguyên âm hoặc phụ âm
    $fvr = array("â","iê","uâ","uô","ươ","yê");

return $fvr;    
}

9. Những nguyên âm đôi, ba không được phép có âm cuối dù âm cuối là nguyên âm hay phụ âm

Có 29 nguyên âm đôi và ba không được phép có âm cuối.

function vna_no_sound_end() { // những nguyên âm không được phép có âm cuối, dù âm cuối là nguyên âm hay phụ âm
    $nse = array("ai","ao","au","âu","eo","êu","ia","iêu","yêu","iu","oi","ôi","ơi","oai","oao","oay","oeo","ưa","ui","ưi","ưu","uơ","uai","uây","uôi","ươi","ươu","uya","uyu");

return $nse;    
}

10. Mảng nguyên âm đơn kèm dấu, gồm 60 ký tự

Gồm 12 nguyên âm đơn không dấu nhân với 5 dấu sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng.

function vna_acc_char_array() { // mảng nguyên âm đơn có dấu, mã hóa hex phổ thông, gồm 60 ký tự
    $acc = array("á","à","ả","ã","ạ","ắ","ằ","ẳ","ẵ","ặ","ấ","ầ","ẩ","ẫ","ậ","é","è","ẻ","ẽ","ẹ","ế","ề","ể","ễ","ệ","ó","ò","ỏ","õ","ọ","ố","ồ","ổ","ỗ","ộ","ờ","ớ","ở","ỡ","ợ","ú","ù","ủ","ũ","ụ","ứ","ừ","ử","ữ","ự","ý","ỳ","ỷ","ỹ","ỵ","í","ì","ỉ","ĩ","ị");

return $acc;
}

Tài liệu tham khảo

  1. Vần và cách ghép âm trong tiếng Việt, Trần Ngọc Dung, https://mltav.asn.au/vietnamese/images/documents/Van/wa-van.pdf
  2. Đọc chữ cái, Phạm-Văn-Hải, PhD
  3. Nguyên âm trong tiếng Việt là gì? Số lượng và phân loại các nguyên âm đôi, Long Nguyen, http://tiengvietonline.com.vn/hoc-tieng-viet/nguyen-am-trong-tieng-viet-la-gi/
Back to Top